با ایران شناسان: علیرضا شاپور شهبازی - وبلاگ بارسلونا

به گزارش وبلاگ بارسلونا، زندگی

علیرضا شاپور شهبازی در سوم شهریور سال 1321 خورشیدی، در شیراز، شهری که به آن عشق می ورزید، به جهان آمد. او که فرزند هفتم خانواده بود، در همان دوران کودکی مادرش ملیحه را از دست داد. پدرش حاجی ابراهیم شهبازی، از زمین داران و باغ داران معروف شیراز بود که طبعی شاعرانه داشت. اشعار حافظ، سعدی و شاهنامه را از زبان پدرش فرا گرفت. چنان به شاهنامه علاقه مند بود که با خط بچگانه از روی نسخه شاهنامه رونویسی کرد تا در صورت از بین رفتن نسخه اصلی نمونه ای برای خود داشته باشد. شاپور نخست شاهنامه را نزد عمویش خواند و چنانکه در دیباچه کتاب درباره فردوسی هم می گوید در فاصله سنی 13 تا 19 سالگی سراسر شاهنامه را دوبار نزد پدرش به سرانجام رسانده بود. دوره دبستان و سیکل را در مکتب قصرالدشت شیراز گذراند و دوران دبیرستان را در دبیرستان حکمت به سرانجام برد که در آن موقع مهدی حمیدی شیرازی مدیر آن بود. شهبازی در سال 1355 با خانم ترزا لوئیس کریستن سن ازدواج کرد و تنها فرزند او، رودابه، در سال 1361 (1982 میلادی) در آلمان به جهان آمد. آن ها در سال 1367 از یکدیگر جدا شدند و شهبازی در 1373 با خانم فریده کریمی ازدواج کرد.

تحصیلات

شهبازی پس از اخذ دیپلم، در رشته تاریخ و جغرافیا در دانشگاه شیراز ادامه تحصیل داد و در سال 1347 (1968 میلادی) با رتبه اول مدرک کارشناسی تاریخ گرفت، سپس با استفاده از بورس شاگرد اولی برای ادامه تحصیل راهی لندن شد و در سال 1349 (1970 میلادی) در رشته باستان شناسی آسیای غربی از دانشگاه لندن مدرک کارشناسی ارشد گرفت. سپس به ایران بازگشت و در دانشگاه شیراز به تدریس پرداخت. در سال 1349 (1970 میلادی) بار دیگر راهی لندن شد و در دانشگاه لندن در مقطع دکتری، در رشته باستان شناسی ایران هخامنشی به تحصیل خود ادامه داد و در سال 1352 (1973 میلادی) مدرک دکتری دریافت کرد. او در سال 1361 (1983 میلادی) نیز مدرک پسادکتری خود را در رشته تاریخ شناسی ایران از دانشگاه گوتینگن دریافت کرد.

شهبازی به زبان های انگلیسی و آلمانی مسلط و با زبان های فرانسوی، یونانی، عربی و آرامی نیز آشنا بود و از میان زبان های باستانی ایران به ویژه به زبان فارسی باستان تسلط کامل داشت.

فعالیت های علمی

شهبازی پس از بازگشت به ایران، در مدت کوتاهی (8 یا 9 ماه) در سال 1352 (1973-1974) ریاست بخش تاریخ موزه ملی ایران را بر عهده داشت و در همان زمان در دانشگاه تهران نیز درس تاریخ و تمدن ایران باستان می داد. سپس به شیراز بازگشت و در مؤسسه آسیایی شیراز به تدریس پرداخت. او در 1353 (1974 میلادی) بنیاد تحقیقات هخامنشی را بنیانگذاری کرد و تا سال 1358 (1979 میلادی) علاوه بر تدریس در مؤسسه آسیایی، ریاست بنیاد را نیز بر عهده داشت. گذشته از این محققان و علاقه مندان تاریخ هخامنشیانی را هدایت می کرد که از سراسر جهان برای بازدید از تخت جمشید به شیراز می آمدند. او در همین دوران دو کتاب معروف خود توضیح مصور تخت جمشید و نقش رستم را به چهار زبان فارسی، انگلیسی، آلمانی و فرانسه نوشت.

ایشان سخت به تاریخ باستانی ایران دل بسته بود و به آن افتخار می کرد. او در اوایل انقلاب در برابر اشخاصی ایستاد که بـا بولدرز قـصد خرابی آرامگاه کورش کبیر در پارساگاد را داشتند. ایشان هـمراه مردم محلی که چندی هم مسلح بودند جلوی آرامگاه کورش رفته و مانع کار آن ها شد.

او بعلاوه در دانشگاه های تهران، هاروارد، کلمبیا، گوتینگن و اورگن شرقی، درس های تاریخ هنر، تاریخ نگاری، تاریخ باستان، زنان جهان کلاسیک و تاریخ خاورمیانه را تدریس می کرد.

شهبازی با بعضی مراکز پژوهشی از جمله دائره المعارف بزرگ اسلامی و مرکز نشر دانشگاهی همکاری نزدیک داشت. او مشاور مرکز نشر و عضو هیئت نویسندگان مجله های باستان شناسی و تاریخ و نامه ایران باستان، از مجله های ادواری مرکز، بود. در سال 1380 (2001 میلادی) که بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد تأسیس شد، دکتر شهبازی به مقام مشاور عالی علمی آن برگزیده شد.

جوایز و افتخارات

پرفسور شهبازی در طول زندگی علمی خود جوایز و افتخارات بسیاری را به علت کارهای علمی خود کسب نموده است که بعضی از آن ها عبارت اند از:

• برنده جایزه برترین کتاب سال ایران در سال 1349 (1970 میلادی) برای کتاب جهانداری کوروش بزرگ؛
• جایزه هوشنگ پورشریعتی انجمن مطالعات خاورمیانه (میسا) برای زحمات ایشان در زمینه تاریخ گذشته ایران در سال 1384؛
• عضو بنیاد الکساندر فون هومبولت بین سال های 1980 تا 1983، آلمان غربی؛
• عضو برجستهٔ هیئت علمی دانشگاه اورگن شرقی در سال 2005.

درگذشت

دکتر شهبازی طی سال های آخر عمرشان هر تابستان به ایران می آمد و غالبا در شیراز در کنار خانواده خود و تخت جمشید می ماند. گاهی به تهران می رفت و با بعضی مراکز پژوهشی از جمله مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی و مرکز نشر دانشگاهی همکاری نزدیک داشت.

دکتر شهبازی در 1384/2005 از دانشگاه اُرگُن شرقی بازنشسته شد و انتها پس از یک سال مبارزه نفس گیر با غول سرطان در 24 تیرماه 1385، ژوئیه 2006 در همان جا چشم از جهان فروبست. پیکرش را به ایران آوردند و چنان که خود وصیت نموده بود، در جوار حافظ شیراز به خاک سپردند. پس از درگذشت دکتر شهبازی، در وب گاه دانشگاه اُرگن شرقی چنین نوشتند:

پروفسور شهبازی انسانی فداکار بود و همه توان خود را وقف مهم ترین علایق زندگانی اش، یعنی خانواده، کشور و تحقیقات علمی اش کرد افزون بر هوش سرشار، به داشتن اراده ای راسخ، اخلاقیات نیکو، شوخ طبعیی دوست داشتنی، دلسوزی و گشاده دستی بلندآوازه بود. او جنتلمنی واقعی بود.

دکتر تورج دریایی در خصوص دوره بیماری ایشان چنین می گویند:

از زمانی که دکتر شهبازی با سرطان دسـت وپنجه نـرم می کردند، من با ایشان در تماس بودم و جویای حال ایشان. دکتر شهبازی از این موضوع می رنجید که نمی توانست به مدت طولانی کار کند و مطالعات خود را به خاتمه برساند. از من خواسته بود در نبود او تصحیحات ایشان را بر متن تاریخ ساسانی ایشان کـه در حـقیقت توضیحات عالمانه ایشان بر تاریخ طبری بود و قرار است به فارسی در نشر دانشگاهی به چاپ برسد دنبال کنم. ایشان بعلاوه در حال به اتمام رسـاندن تاریخ ساسانی به زبان انگلیسی بودند که نمی دانم سـرانجام آنچه خواهد شد.

پس از درگذشت دکتر شهبازی، سازمان میراث فرهنگی در 26 مردادماه 1385 مراسم بزرگداشتی در محل این سازمان در خیابان آزادی برگزار کرد که در آن علاقه مندان و دوستان به ویژه باستان شناسان دوستدار او درباره اندیشه ها، کارها و سجایای اخلاقی او سخن گفتند. بعلاوه در پنجم شهریورماه همان سال به مناسبت چهلمین روز درگذشت دکتر شهبازی، به همت بنیاد پژوهشی پارسه ـ پاسارگاد، نشست علمی در تخت جمشید برگزار گردید که در آن صاحب نظران آخرین تحقیقات خود را در زمینه باستان شناسی و تاریخ و تمدن ایران عرضه کردند. مقارن این نشست (شهریور 85) نخستین شماره خبرنامه بنیاد پژوهشی پارسه ـ پاسارگاد، ویژه نامه زنده یاد شهبازی نیز منتشر شد.

دیدگاه ها درباره او

تورج دریایی می گوید:

دکتر شهبازی همواره به من تذکر می داد، یادم نرود که اول من یک ایرانی هستم و بعد یک محقق و در قبال تاریخ و فرهنگ این کشور مسئول ام؛ با این حال هرگز دید شوونیستی و نژادپرستانه و غیرمعقول درباره ایران باستان نداشت. جای بسی تأسف است که چنین دانشمند برجسته ای را از دست داده ایم.

منصور رستگار فسایی در مراسم چهلمین روز درگذشت شاپور شهبازی گفت:

شهبازی سال های طولانی به تحصیل و مطالعه در داخل و خارج ایران پرداخت که نتیجه آن ارائه مقالات و کتب بسیار است. کوشش وی به شناسایی ایران در جهان منجر شد، شناختی که وی از ایران به جهان داد تا آن روز بی سابقه بود.

کامیار عبدی درباره روش تحقیق شهبازی می گوید:

آقای شهبازی یکی از معدود مورخان ایرانی بودند که با روش شناسی تاریخ و تاریخ نگاری، آشنایی علمی و تحصیلات آکادمیک داشتند و در کارهایشان برخلاف خیلی چیزهایی که در ایران و خارج از ایران درمی آید، این نکته مشهود است. ایشان نه تنها با منابع مکتوب ایران، بلکه منابع غربی و منابعی که از یونان و روم باستان درباره ایران به دست آمده بود، آشنایی کامل داشتند و همه آن ها را در کارهایشان به کار می بردند.

محمدحسین طالبیان پس از درگذشت شاپور شهبازی در مراسم بزرگداشت ایشان گفت:

بی گمان درگذشت زود هنگام ایشان، ضایعه ای جبران ناپذیر برای جامعه فرهنگی کشور و شیفتگان تاریخ و هویت ایران شمرده خواهد شد.

آثار

ایشان بزرگ ترین محقق ایرانی تاریخ ایران باستان در جهان بود. دکتر شهبازی تنها ایرانی بود که در مجله تاریخ باستان آمریکا مقاله نوشت و در مجلات اروپایی و فارسی زبان مقالات عالمانه ای به چاپ رساند. ایشان یکی از فعال ترین استادان در زمینه تاریخ پیش از اسلام ایران بود و 18 کتاب در این زمینه به زبان های فارسی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی به رشته تحریر درآورد و 180 مقاله نیز در زمینه تاریخ، فرهنگ، هنر و زبان ایران منتشر کرد که مقاله های بسیاری از وی در دانشنامه ایرانیکا قرار گرفته اند.

از جمله آثار او می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• کورش بزرگ: زندگی و جهانداری بنیادگذار شاهنشاهی ایران

• کتاب راهنمای مستند تخت جمشید
• کتیبه های تخت جمشید
• بناهای ایرانی-لایسین
• کتاب فردوسی؛ یک بیوگرافی انتقادی
• توضیح مصور نقش رستم

شهبازی بعلاوه با مراکز پژوهشی و تولیدکننده مستند، همکاری های مختلفی را داشته است و به عنوان میهمان در برنامه های مستندهای شبک دیسکاوری شرکت می کرد.

همراهان عزیز وبلاگ بارسلونا برای تماشا تمام مقالات ایرانشناسان صفحه اختصاصی آن را در وبلاگ بارسلونا دنبال کنید.