برگزاری نخستین ارکستر سمفونیک ایران، 600 سال قبل
به گزارش وبلاگ بارسلونا، به دستور مراغه ای، نوازندگان ساز های زهی، کوبه ای و بادی، به طور همزمان، به اجرای یک قطعه می پرداختند؛ سهم هر نوازنده در اجرا چنان بود که اگر به تنهایی می نواخت، معنای موسیقایی نداشت.
موسیقی سریال امام علی (ع)، یکی از ماندگارترین آثار موسیقایی معاصر محسوب می گردد؛ اما کمتر کسی می داند که استاد فرهاد فخرالدینی، این موسیقی جاندار و دلنشین را از دل آثار پیشینیان بیرون کشیده و آن را به زبان نِت نویسی امروزی درآورده و با اجرای نوازندگان معاصر، به گوش ما رسانده است.
اصل این موسیقی، ساخته عبدالقادر مراغه ای است؛ موسیقی دان نامدار ایرانی قرن هشتم و نُهُم هجری که در آذربایجان متولد شد و در سال 838 هـ. ق، در هرات بدرود حیات گفت. هرچند کوشش استاد فخرالدینی برای احیای نام و آثار این موسیقی دان نامی ایران، درخور ستایش و تقدیر است؛ اما مانند بسیاری از مواریث فرهنگی ما، شخصیت عبدالقادر و البته، قطعات ماندگار او نیز، دستخوش تاراج بیگانگان شده است.
رواج قطعات وی در آناتولی، دولتمردان ترکیه را برآن داشت که به فکر مصادره وی، مانند مصادره مولانا و فارابی بیفتند؛ اما هر مورخ و تاریخ دوستی می داند که اصل و ریشه عبدالقادر مراغه ای کجاست و میراث هنری او، در واقع تکامل گنجینه ارزشمندی است که از باربد و نکیسا تا ابن سینا، فارابی و صفی الدین اُرموی در تدوین آن نقش داشته اند.
در این نوشتار مختصر، قصد داریم به زندگی عبدالقادر مراغه ای و تاثیر وی در تاریخ هنر ایران بپردازیم و از نقش وی در شکل دریافت نخستین ارکستر سمفونیک ایران صحبت کنیم.
ستاره موسیقی عهد تیموری
فرزندان تیمور لنگ، مانند خود او نبودند؛ یعنی آثار توحشی که می توان در مشی و روش تیمور یافت، در رفتار پسران و جانشینان وی کمتر به چشم می آید. شاهرخ، پسر و جانشین تیمور لنگ، شهر هرات را به پایتختی برگزیده بود و به هنرمندنوازی و تکریم دانشمندان اشتغال داشت و هم او بود که مقدمات بازگشت دوران طلایی هنر ایرانی اسلامی را فراهم کرد.
مکتب هرات که یکی از مهم ترین مکاتب هنری تاریخ ایران است، با همت او نُضج گرفت و پدیده های کم نظیری مانند کمال الدین بهزاد، نقاش و نگارگر نامدار دنیا، پرورده همین مکتب هستند.
عبدالقادر مراغه ای نیز، به امید قدر دیدن و بر صدر نشستن، راهی دربار شاهرخ شد و به این ترتیب، دوران طلایی هنر خود را شروع کرد. چنان که از نام وی بر می آید، عبدالقادر در مراغه دیده به دنیا گگردد؛ مورخان سال تقریبی ولادت وی را 757 هـ. ق. می دانند.
او هوش موسیقایی عجیبی داشت و ساز تخصصی اش، عود بود؛ بااین حال، در طول زندگی خود، ابداعات فراوانی در موسیقی کرد. وی از معدود هنرمندانی است که درباره این هنر تأثیرگذار، به ثبت تجربیات خود پرداخت.
شکوفایی استعداد یک هنرمند ایرانی
عبدالقادر مراغه ای پیش از دربار شاهرخ، مدتی را خدمتگزار امیران بغداد و بصره بود؛ اما هیچ کدام مانند شاهرخ قدرش را ندانستند و از وی حمایت نکردند. عبدالقادر در دربار شاهرخ مقامی بلند یافت. احمدبن جعفر خوافی در مجمل فصیحی که در دوره تیموری به رشته تحریر درآمده است، می نویسد: چنان که صاحب غنا و الحان بود و در انواع فضل و کمال ذوفنون بود، فضل بسیار داشت و قاری بی نظیر بود و شعر خوب گفتی و خط نیکو نوشتی و در علم موسیقی سرآمد ادوار بود. ظاهراً ورود عبدالقادر به دربار شاهرخ، حدود سال 820 هـ. ق. (796 خورشیدی)، حدود 600 سال قبل، رخ داده است.
وی مسئولیت برگزاری جشنواره های موسیقی را در دربار شاهرخ برعهده داشت؛ حتی در روز های عزا نیز، با شعر و موسیقی، محفل می آراست و آزردگی را از روح مستمعین می زدود. در دوره ای که به سبب فعالیت حروفیه و کوشش آن ها برای ترور شاهرخ، همه هنرمندان در مظان اتهام بودند، عبدالقادر به سلامت راه طی کرد. او به پرورش شاگردان و جذب استعداد های هنری مشغول شد.
توانمندی وی در نواختن انواع ساز های ضربی و زهی، باعث شد تا بتواند با تلفیق ساز های مختلف، قطعه هایی را برای اجرای گروهی تدارک ببیند؛ این نخستین ارکستر سمفونیک ایران بود. به دستور مراغه ای، نوازندگان ساز های زهی، کوبه ای و بادی، به طور همزمان، به اجرای یک قطعه می پرداختند؛ سهم هر نوازنده در اجرا چنان بود که اگر به تنهایی می نواخت، معنای موسیقایی نداشت.
افزون برای این ها، عبدالقادر از خوانندگان خوش صدا نیز در ارکستر خود بهره می برد و از آن جا که شاعر نیز بود، گاه قطعات خود را با شعری دل انگیز تلفیق می کرد و باعث بُهت مستمعین می شد. او سه کتاب در عرصه موسیقی به رشته تحریر درآورد؛ جامع الالحان، مقاصد الالحان و کنزالالحان که ظاهراً مکتوب آخری، مفقود شده است.
منبع: فرادید